प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना (PMUY) ही भारताय सरकारची एक योजना आहे. जिचे प्रमुख उद्दिष्ट महिलांना विनामूल्य एलपीजी (LPG) कनेक्शन प्रदान करणे हे आहे. या योजने अंतर्गत गरीब कुटुंबांना स्वयंपाकाचा गॅस मोफत दिला जातो. या योजनेअंतर्गत ग्रामीण आणि शहरी भागात राहणाऱ्या बीपीएल कुटुंबाना लाभ दिला जातो. या योजनेची सुरुवात पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी उत्तर प्रदेशातील बलिया जिल्ह्यातून केली होती. ज्यामध्ये आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल कुटुंबांना मोफत गॅस कनेक्शन दिले जातात.
उद्दिष्टे (Objectives):
- स्त्रियांचा सशक्तीकरण (Empowerment of Women): स्वच्छ पाककलेची योजना म्हणून, या योजनेने महिलांना सशक्त करण्याचे लक्ष आहे आणि स्वयंपाकाचा पारंपारिक प्रकारांचा वापर कमी केला पाहिजे. असे या मागील लक्ष आहे.
- आरोग्यातील खतरे कमी करणे (Minimizing Health Hazards): पारंपारिक पाककलेचा वापर न करता LPG चा उपयोग करणे आरोग्यातील धोक्यांना कमी करण्यास मदत करते.
- पर्यावरणीय संतुलन (Ecological Balance): एलपीजीच्या वापराने लघु वनस्पतिचा वापर कमी होण्यास मदत करते आणि हानिकारक ग्रीनहाऊस गॅसांची निर्मिती कमी करते.
प्रक्रिया (Process):
- लाभार्थ्यांची ओळख (Identification of Beneficiaries): खाजगी घराण्यांची ओळख समाजव्यवस्था आणि जातीय जमातीचे जनगणना (एसईसीसी) अथवा राज्यीय क्षेत्रातील खाजगी जांचीच्या माध्यमातून होते.
- अर्ज (Application): योजनेतील अर्ज करण्याची संधी महिलांना वितरण केली जाते आणि अधिकृत अर्ज मांडले जातात.
- सत्यापन (Verification): अर्जांची तपासणी करण्यासाठी प्रमाणित कोणत्याही अधिकाऱ्यांची निवड केली जाते.
- कनेक्शनची देणगी (Donation of Connection): सत्यापन पूर्ण केल्यानंतर, योग्य लाभार्थ्यांना एलपीजी कनेक्शन मिळते.
- सबसिडी (Subsidy): लाभार्थ्यांना थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) योजनेअंतर्गत LPG सिलिंडरच्या खरेदीवर थेट त्यांच्या बँक खात्यांमध्ये अनुदान मिळते.
लाभ (Benefit):
- निःशुल्क एलपीजी कनेक्शन (Free LPG Connection): पात्र खाजगी घराण्यांना PMUY अंतर्गत निःशुल्क एलपीजी कनेक्शन मिळते.
- आरोग्यातील फायदे (Health Benefits): LPG वापरणार्यांना आरोग्यातील फायदे अनेक आहेत, खासकरून महिलांना आणि बालकांना वायु प्रदूषणाचा त्रास होत नाही.
- आर्थिक बचत (Economic Savings): PMUY माध्यमातून गरीब कुटुंबांचा आर्थिक भार कमी होते.
- पर्यावरण संरक्षण (Environment protection): ह्या योजनेच्या माध्यमातून एक स्वच्छ प्रकारची ईंधणी वापरली जाते, ज्यामुळे वनस्पतिवापर कमी होते आणि वायु प्रदूषणाची कमी होते.
